پیش‌تر سخنرانی مفصلی درباره زمان در ادبیات نومدرنیستی داشتم و آن‌جا با توجه به تئوری برگسون، به‌طور ریشه‌ای درباره‌ی مساله‌ی زمان در شعر و داستان حرف زدم. امروز اما می‌خواهم به بحثی تجربی درباره‌ی انواع زمان‌ها در داستان و به‌ویژه در ضد رمان بپردازم. معمولن وقت خوانش انواع رمان‌ها، با توجه به متن و نویسنده‌اش، شاهد کاربرد انواع زمان‌ها هستیم. «زمان علمی» که با اسامی تقویمی یا قراردادی نیز به‌کار برده می‌شود، همین زمانی‌ست که براساس حرکت وضعی زمین دور خورشید، وضع شده و تمام مردم جهان، اعمال روزانه‌ی خود را با آن تنظیم می‌کنند. نویسنده گاهی ترتیب حوادث و وقایع داستانش را براساس توالی همین زمان قراردادی می‌چیند و روایتش را پیش می‌برد. در گزاره‌های داستانی «یکشنبه می‌خواست به کلیسا برود»، «دو ساعت پیش خواب بودم»، یا «سال ۲۰۰۰ متولد شد»، ما با زمان تقویمی روبه‌روایم. در داستان‌های تخیلی و فضایی اما زمان قراردادی که با توجه به وضعیت کره‌ی زمین در فضا پدید آمده جای خودش را به «زمان کیهانی» یا فضایی می‌دهد. این‌جا ما یک صفر زمانی داریم که همان زمان وقوع بیگ‌بنگ و پیدایش جهان است. در واقع وقتی در داستانی فضایی قرار را بر این می‌گذاریم که داستان دارد مثلن در کره‌ی مریخ اتفاق می‌افتد، ناگزیریم از زمان تقویمی که آن‌جا محلی از اعراب ندارد صرف نظر کنیم و از زمان کیهانی بهره ببریم. اما زمان ذهنی که از آن با نام «زمان حسی» نیز یاد می‌شود،