نقد شعر”علی عبدالرضایی”_ایوب احراری

با همان عکس های زنی که جوان است
در جیبِ پالتوی کهنه ام
با دست هایی که روی سرم فکر می کند
روی دندان تازهام ایستاده ام
پارک حوالی ِنیمکت های خلوت چُرت می زند
پسرم از سُرسُره کم کم می ریزد
گردانک چند عقربه می چرخد
بر پاشنه ی سال ها پیش
و در گوشه ای از سکوت نیمکت
که پیرمرد را نیمه کاره می کرد می ایستد
دندانِ مصنوعیم که می افتد
پارک شلوغ می شود
تاب تنها
بچّه ها به دورم حلقه می زنند و آفتاب
در بی تابیِ گردانک چرخانده می شود
هوا تاریک شد پسر!
نمی خواهی که بر گردیم؟

نقد و بررسی:

برای برقراری دموکراسی متنی، شاعر یا نویسنده سعی در پرداختن به یک موضوع از زاویه دیدهای مختلف می کند و از این جهت فضای تازهای را در متن به وجود می آورد تا مخاطب با تحلیل زاویه دیدها به کشف برسد. اما گاهی این زاویه دیدهای متفاوت از جانب یک نفر اما در زمان های مختلف در متن به اجرا درمی آید. از این جهت متنی با ساختار نامتمرکز به وجود می آید و برای ورود به چنین جهانی و تحلیل چنین متنی نمی توان با زمان خطی آن را بررسی کرد و منتقد نیازمند است تا با توجه به زمان ذهنی به تحلیل اثر بنشیند.
در شعر «پارک» عنصر مکان و عنصر زمان با یکدیگر ترکیب شده و حرکت آلترناتیو زمان بین گذشته و حال و آینده منجر شده تا متن واقعی تر به نظر برسد. به این منظور که توالی زمانی در پایان شعر، درک بهترى از نیت مولف به دست می دهد.
همانطور که مىبینید چهار سطر اول گزارشی از وضعیت و زمان حالِ متنى را نشان میدهد.

«با همان عکس های زنی که جوان است
در جیب پالتوی کهنه ام
با دست هایی که روی سرم فکر می کند
روی دندان تازهام ایستاده ام»

عکس زن جوان دالی ست که مدلول آن از لحاظ زمانى گذشته است و پالتوی کهنه گذر زمان و دست هایی که روی سر فکر می کنند نوعی حسرت و حیرت را به نمایش می گذارد.
و ایستادن روی دندان تازه، هم سالخورده گی و هم انتظار را به نمایش می گذارد.
در ادامه ی شعر عنصر مکان وارد صحنه می شود و همانطور که در ابتدا گفتیم ترکیب این دو عنصر باعث می شود پارک (مکان) جزئی از ساختار شعر شود و از این رو پارک نیز در رسیدن به تفکر شاعر و انسجام شعر برای رسیدن به موتیف مقید به ما کمک می کند.
پارک حوالی نیمکت های خلوت چرت می زند
پسرم از سُرسُره کم کم می ریزد
گردانک چند عقربه می چرخد
بر پاشنه ی سال ها پیش
و در گوش های از سکوت نیمکت
که پیرمرد را نیمهکاره می کرد می ایستد
در سطر اول پاره دوم شعر، شاعر با استفاده از سیستم جانشینی زبان، پارک را به جای پیرمرد میآورد و خلوتی نیمکت ها را آماده ی چرت زدن پیرمرد می کند و تخیل از اینجا با پایین آمدن کودک از سرسره و چرخیدن گردانک شروع می شود و توالی زمانی به هم می خورد. گردانک پارک استعاره اىست از گردش زمین به دور خورشید و گذشت زمان.
در ادامه سطرهای نه و ده و بهخصوص سطر ده به دلیل استفاده از فعل «میکرد» متوجه اتفاقی میشویم که اینبار گذشته را تداعی می کند و پیرمرد درواقع همان پدر راویست و گردانک زمان در همین جا می ایستد.
دندان مصنوعیم که می افتد
پارک شلوغ می شود
تاب تنها
بچه ها به دورم حلقه می زنند و آفتاب
در بی تابی گردانک چرخانده می شود
با اینکه اغلب رویدادها در گذشته اتفاق می افتند اما حال را توصیف می کنند و این کنش را از روی فعل ها می توان فهمید.
به همان شکل که در سطرهای ابتدایی ایستادن روی دندان مصنوعی را هم نشانه ای از کهن سالی هم انتظار تلقی کردیم. در این قسمت افتادن دندان مصنوعی جوانی و افتادن نشان از شور میدهد.
در ادامه شلوغ شدن پارک و حلقه زدن بچه ها تصویری از همان بازی را به دست می دهد و باز هم گردانک که چرخیده مى شود مقطع زمانی تغییر میکند، اما این قسمت از شعر را به شکل دیگر نیز میتوان تاویل کرد.
افتادن دندان نشان از مردن می دهد و با توجه به اینکه در سطر پنجم در حال چرت زدن بوده می توان به این تاویل رسید در ادامه شلوغ شدن پارک و تنها شدن تاب و همچنین حلقه زدن بچه ها نشان از اتفاقی می دهد که باز هم همان مرگ را در ذهن تداعی می کند و زمانی که آفتاب در بی تابی گردانک که اینجا بی تابی نشان از خستگی سال ها حرکت و گذر عمر است و در دو سطر آخر که آفتاب رفته و شب پدید می آید و همچنین پرسشی مبنی بر اینکه «نمی خواهی که برگردیم؟»
درخواست پدر از فرزند خود برای رفتن به گور است و شعر در یک بی زمانی غوطهور میشود.
چون در سطرهای قبل گفتوگوی راوی با پسر خودش را داشتیم با تغییر زمان این گفتوگو بین راوی و پدرش برقرار شد و در نهایت هر دو گفتوگو به یک زمان رسید. چون هیچ گاه پدری کودک خود را تشویق به مردن نمی کند به همین دلیل ما به زمانی می رسیم که هم پدر و هم فرزند هر دو سالخورده هستند و این اتفاق فقط در بی زمانی می تواند رخ دهد.در این شعر با رد زمان خطی و استفاده از زمان ذهنی فضای تازه ای در متن تولید شده است.